Przygotowany w Ministerstwie Sprawiedliwości projekt nowelizacji przepisów o adwokaturze oraz radcach prawnych, wprowadza maksymalne stawki opłat za czynności adwokackie przed sadami oraz za wybrane czynności poza sądami (tzw. stawki ostateczne). Stawki ostateczne za typowe czynności sądowe z zakresu prawa spółek handlowych (rejestracja spółki, zmiany w rejestrze, uchylenie uchwały organu spółki, wyłączenie wspólnika, rozwiązanie spółki etc.) określono w granicach od 1.000 do 2.500 złotych. W podobnych granicach mieszczą się stawki za udział w procesach z zakresu prawa własności intelektualnej (o ochronę dóbr osobistych i praw autorskich, ustalenie autorstwa projektu wynalazczego, prawa do patentu, o naruszenie patentu, przeniesienie patentu etc.).
W sprawach o roszczenia pieniężne wynagrodzenie adwokackie ma być uzależnione od wyniku sprawy, przy czym zaliczka nie może być wyższa niż 2 procent, a całkowite wynagrodzenie - 15 procent wartości dochodzonego roszczenia. Wynagrodzenie za prowadzenie sprawy w postępowaniu apelacyjnych wynosić ma od 15 do 30 procent, a w kasacji - 50 procent stawki ostatecznej.
Co do czynności poza sądem, opłatę maksymalną za udzielenie porady prawnej określono na kwotę 100 złotych, a jeżeli czynność połączona jest z badaniem akt sprawy – 500 złotych. Opłata za sporządzenie projektu umowy może wynosić maksymalnie 1.000 złotych, a sporządzenie pisemnej opinii prawnej – 2.000 złotych.
W warunkach wolnorynkowych powyższe stawki stanowią minimalne wynagrodzenie pobierane przez adwokatów i radców prawnych. W sprawach wymagających wysokich kompetencji, doświadczenia zawodowego i dużego nakładu pracy wynagrodzenie ustalane jest na poziomie wielokrotnie wyższym.
Z urzędowego uzasadnienia projektu wynika, że omawiana nowelizacja ma na celu zwiększenie dostępności usług prawniczych przy jednoczesnym zachowaniu godziwego poziomu wynagrodzeń uzyskiwanych przez adwokatów i radców prawnych oraz usprawnienie i zdecydowane przyspieszenie postępowania przed sądami.
Najlepszą ochroną przed wysokimi cenami usług prawnych jest wolny rynek i uczciwa konkurencja – twierdzą natomiast adwokaci i radcowie prawni, którzy już zapowiedzieli, że przyjęcie przepisów w obecnym kształcie spowoduje ich zaskarżenie do Trybunału Konstytucyjnego.
Korporacje prawnicze zarzucają projektowi taryfikatora stawek maksymalnych naruszenie zasady swobodnego przepływu usług w Unii Europejskiej oraz konstytucyjnej zasady swobody gospodarczej. Proponowane stawki ostateczne nie są ponadto adekwatne do nakładu pracy, stopnia komplikacji wielu spraw oraz cen usług na wolnym rynku.

Zdaniem prawników z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, propozycja maksymalnych stawek za czynności adwokatów i radców narusza podstawowe prawa i wolność jednostki, jakie gwarantuje konstytucja. Twierdzą oni, że omawiany projekt nie odpowiada standardom dopuszczalnych ograniczeń wolności gospodarczej i w sposób drastyczny ingeruje w swobodę umów.

Ironicznie, ograniczenie stawek za niektóre czynności adwokackie przed sądami może ograniczyć dostęp społeczeństwa do profesjonalnej pomocy prawnej. Trudno sobie wyobrazić, iż renomowana kancelaria prawna podejmie się za 180 złotych zastępstwa prawnego przed sądem w sprawie pracowniczej (uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne, przywrócenie do pracy lub ustalenie ustania stosunku pracy i in.). Podobnie brak motywacji do prowadzenia skomplikowanych spraw gospodarczych o wysokim ryzyku procesowym, gdzie wynik jest trudny do przewidzenia, postępowanie jest długotrwałe, a stawka ostateczna odpowiada honorarium profesjonalisty za kilka godzin pracy.

Projektowi taryfikatora maksymalnych stawek adwokackich zarzucić należy również naruszenie zasady swobody kontraktowania. Przykładowo nie jest uzasadnione odgórne narzucenie dwóm przedsiębiorcom (tj. klientowi i kancelarii prawnej) wynagrodzenia za sporządzenie projektu umowy w granicach 1.000 złotych. Ważne umowy regulujące stosunki prawne między przedsiębiorcami są sporządzane w kilkuosobowych zespołach specjalistów, w wyniku wielogodzinnych negocjacji, często liczą po kilkadziesiąt stron i są sporządzane w kilku wersjach językowych. W tym świetle określenie stawki ostatecznej za sporządzenie projektu umowy na poziomie 1.000 złotych jest niezgodne nie tylko z interesem kancelarii prawnych, ale również ich klientów, którzy traktują wynagrodzenie za profesjonalną pomoc prawną jako inwestycję w bezpieczeństwo transakcji kluczowych dla istnienia ich przedsiębiorstwa.

Wprowadzenie stawek maksymalnych może negatywnie odbić się na jakości świadczonych usług prawniczych. Można wskazać co najmniej trzy sposoby rekompensowania odgórnego obniżenia wynagrodzenia za usługi prawne. Po pierwsze, obcinanie kosztów, po drugie, zwiększenie ilości sprzedawanych usług, po trzecie ograniczenie odpowiedzialności cywilnej za skutki świadczonych usług.

Obcinanie kosztów.
W przypadku kancelarii prawnych główne źródła wydatków to wynajem i utrzymanie biura, wynagrodzenie zatrudnionych specjalistów, koszty infrastruktury informatycznej oraz profesjonalnego oprogramowania, koszty doskonalenia zawodowego (prasa i literatura fachowa, szkolenia, warsztaty oraz studia podyplomowe), w końcu organizacja i udział w konferencjach tematycznych. Eliminacja lub znaczne obniżenie tych źródeł wydatków prowadzi do pogorszenia standardu świadczonych usług prawnych.

Zwiększenie ilości sprzedaży.
Zwiększenie ilości sprzedawanych usług początkowo może mieć pozytywny wpływ na podniesienie wydajności pracy. Z czasem jednak doprowadzi do trwałego obniżenia i „równania w dół” w jakości świadczonych usług prawnych. Czarny scenariusz jest taki, że w efekcie reformy stawek adwokackich na rynku przetrwają jedynie kancelarie świadczące dużą ilość usług o niskiej jakości.

Ograniczenie odpowiedzialności cywilnej.
W przypadku przedsiębiorców istotnym czynnikiem przemawiającym za wyborem kancelarii prawnej jest zakres odpowiedzialności cywilnej za świadczone usługi. Ten czynnik ma szczególne znaczenie w przypadku kontraktów o znacznej wartości. Wysoka jakość świadczonych usług prawnych oraz ubezpieczenie kancelarii od odpowiedzialności cywilnej w dużej części stanowią gwarancję bezpieczeństwa transakcji. Z drugiej strony, kancelarie prawne nie będą skłonne ponosić nieograniczonej odpowiedzialności cywilnej za wysoko budżetowe transakcje, jeżeli wynagrodzenie z tego tytułu ma wynosić 1.000 złotych. Wprowadzenie stawek maksymalnych obejmujących m.in. sporządzanie umów może zatem skutkować umownym wyłączeniem odpowiedzialności cywilnej kancelarii prawnych za wykonywane czynności.

Nasuwa się ponadto pytanie, dlaczego działania Ministerstwa Sprawiedliwości tak tendencyjnie koncentrują się na korporacjach adwokatów i radców prawnych, pozostawiając poza marginesem korporację notariuszy. Zauważyć należy, że obecnie usługi adwokackie są dobrowolne (poza nielicznymi wyjątkami przymusu adwokackiego), a wynagrodzenie podlega zasadzie swobody umów. Warunki świadczenia usług adwokackich i radcowskich są zatem oparte na zwykłym mechanizmie wolnorynkowym, co jest sytuacją najzdrowszą. W przeciwieństwie, usługi notarialne są obligatoryjne (pod rygorem nieważności), a wynagrodzenie za te czynności jest narzucone taryfikatorem urzędowym (stawki te nie podlegają negocjacji). W praktyce stawka wynagrodzenia za dokonanie prostej czynności notarialnej w przeliczeniu na godzinę pracy sięga często tysiąca lub nawet kilku tysięcy złotych. Jedynym antidotum na tego typu absurdy i metodą na otwarcie szerokiej dostępności usług prawnych jest konsekwentne wprowadzenie zasad wolnorynkowych. Wolny rynek i uczciwa konkurencja zawsze promują usługi o najlepszym stosunku jakości do ceny z korzyścią dla klienta.